Καταπολέμηση της σπατάλης τροφίμων: Τι μπορούμε να κάνουμε ατομικά και συλλογικά

Συνεχίζοντας τις δράσεις ενημέρωσης για τη μείωση της σπατάλης τροφίμων κατά τη διάρκεια της εβδομάδας 29.09 έως 5.10.2025, σήμερα εστιάζουμε στις προσπάθειες καταπολέμησης της σπατάλης και τις λύσεις που προτείνονται σε ατομικό αλλά και σε ένα ευρύτερο επίπεδο συνολικά, για ένα πιο βιώσιμο μέλλον για όλους και όλες. Η πραγματικότητα άλλωστε της εξάντλησης των φυσικών πόρων, καθιστά την αναγκαιότητα μετάβασης σε ένα μοντέλο παραγωγής και κατανάλωσης που θα περιορίζει τα απόβλητα και θα στοχεύει σε μια πιο αποτελεσματική και βιώσιμη χρήση των πόρων, πιο επιτακτική από ποτέ. Ένα  μοντέλο που, στη θέση της υπερεκμετάλλευσης των φυσικών πόρων που κυριαρχεί σήμερα, θα προτάσσει την επαναχρησιμοποίηση των πρώτων υλών και την παράταση της διάρκειας της ζωής τους.

Μια οικονομία όπως η σημερινή, που βασίζεται αποκλειστικά στην εξόρυξη πόρων, δεν αποτελεί πλέον βιώσιμη επιλογή. Η εντατικοποίηση της παραγωγής στην οποία βασίζεται το παραδοσιακό μοντέλο οικονομίας που ακολουθείται σήμερα, εξαντλεί τους φυσικούς πόρους με ταχύτερους ρυθμούς απ’ ότι αυτοί αναπληρώνονται. Όπως επισημαίνει το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, η γραμμική οικονομία λειτουργεί με τη λογική «παίρνω-φτιάχνω-καταναλώνω-πετώ», ενώ η μετάβαση προς μια κυκλική οικονομία συνεπάγεται «την υιοθέτηση του μοντέλου «ανταλλαγή, εκμίσθωση, επαναχρησιμοποίηση, επισκευή, ανακαίνιση και ανακύκλωση των υπαρχόντων υλικών και προϊόντων όσο το δυνατόν περισσότερο προκειμένου να παραταθεί ο κύκλος ζωής τους». Πρακτικά αυτό συνεπάγεται τη μείωση των αποβλήτων στο ελάχιστο δυνατό. Σε αντίθεση με το γραμμικό μοντέλο οικονομίας που ακολουθούμε σήμερα, η κυκλική οικονομία θεωρείται μια πιο βιώσιμη λύση που ανταποκρίνεται καλύτερα στις σύγχρονες ανάγκες των κοινωνιών.

 Τρόφιμα και κυκλική οικονομία: Μπορούν οι πρακτικές της κυκλικής οικονομίας να εφαρμοστούν στον τομέα της διατροφής;

Η μείωση της σπατάλης τροφίμων, η «ανακύκλωση» των οργανικών αποβλήτων και η επαναχρησιμοποίηση των τροφικών υπολειμμάτων είναι κάποιες πρακτικές της κυκλικής οικονομίας που εφαρμόζονται στον τομέα των τροφίμων και εκτός από περιβαλλοντικά, έχουν και κοινωνικά οφέλη.

Μειώνοντας τη σπατάλη τροφίμων, μειώνουμε την εκπομπή αερίων του θερμοκηπίου που συμβάλλουν στην κλιματική αλλαγή και καταπολεμούμε τη σπατάλη φυσικών πόρων, γης, νερού, ενέργειας που χρησιμοποιούνται για την παραγωγή, μεταφορά και επεξεργασία των τροφίμων που τελικά δεν καταναλώνονται (δείτε εδώ αναλυτικά στοιχεία για το περιβαλλοντικό αποτύπωμα της σπατάλης τροφίμων). Επιπλέον, μειώνουμε τη ρύπανση που προκαλείται από τη ρίψη αποβλήτων στις χωματερές.

Όσο για τον κοινωνικό αντίκτυπο της μείωσης της σπατάλης, εκτός από την εξοικονόμηση χρημάτων σε ατομικό επίπεδο από την καλύτερη διαχείριση των αγορών μας, μπορεί να συμβάλλει στην ανακούφιση των ανθρώπων που υποφέρουν από την πείνα. Με δράσεις όπως η διανομή των τροφίμων που δεν καταναλώνονται σε όσους βρίσκονται σε ανάγκη, μέσω οργανώσεων όπως είναι για παράδειγμα το «Μπορούμε», που αναλαμβάνουν τέτοιες πρωτοβουλίες. 

Όπως εύλογα μπορεί να συμπεράνει κανείς, όσο μεγαλύτερη είναι η πρόληψη, τόσο λιγότερα απόβλητα τροφίμων θα χρειαστεί να διαχειριστούμε. Σύμφωνα άλλωστε και με τα κριτήρια ιεραρχίας - πρόληψης για τη χρήση των τροφίμων και τη διαχείριση των τροφικών αποβλήτων που θέτει η Ευρωπαϊκή Επιτροπή και υιοθετεί η Συμμαχία για τη μείωση σπατάλης τροφίμων, υπάρχουν επίπεδα σημαντικότητας στην πρόληψη της σπατάλης και στη μετέπειτα επεξεργασία των αποβλήτων τροφίμων, με τη μεγαλύτερη έμφαση να δίνεται στο στάδιο της πρόληψης σε σχέση με αυτό της επεξεργασίας.

 Τι μπορούμε να κάνουμε σε ατομικό επίπεδο; Πως μειώνουμε τα απόβλητα τροφίμων στο σπίτι;

Σύμφωνα με επίσημα στοιχεία που παρουσιάζονται στον «απολογισμό για το 2024» της Συμμαχίας για τη Μείωση της Σπατάλης Τροφίμων, το 44% της συνολικής σπατάλης τροφίμων στην Ελλάδα προέρχεται από τα νοικοκυριά. Πώς μπορούμε λοιπόν να συμβάλλουμε στη μείωση των αποβλήτων στο σπίτι μας;

Δείτε κάποιες πρακτικές που είναι εύκολο να υιοθετήσουμε όλοι και όλες, που εκτός από το περιβάλλον, ωφελούν και την τσέπη μας:

• Η γνωστή σε όλους μας λίστα για τα ψώνια, όταν εφαρμόζεται, μπορεί να φέρει σημαντικά αποτελέσματα. Ο προγραμματισμός των γευμάτων της εβδομάδας θα μας βοηθήσει να φτιάξουμε τη λίστα μας, αποφεύγοντας τις περιττές αγορές αλλά και τις μεγάλες ποσότητες τροφίμων που συνήθως δεν καταναλώνουμε και καταλήγουν στα σκουπίδια.

• Ελέγχουμε το ψυγείο και τα ντουλάπια μας συχνά, ώστε να γνωρίζουμε τι τρόφιμα έχουμε και να καταναλώνουμε πρώτα εκείνα που είναι πιο κοντά στη λήξη. Ρίχνουμε μια τελευταία ματιά πριν πάμε για ψώνια ώστε να αποφύγουμε τυχόν αχρείαστες αγορές. 

• Κατανοούμε τη διαφορά των επισημάνσεων ημερομηνίας «ανάλωση έως» και «ανάλωση κατά προτίμηση πριν από». Η επισήμανση «ανάλωση έως» αφορά στην ασφάλεια των τροφίμων και μετά τη συγκεκριμένη ημερομηνία τα τρόφιμα δεν πρέπει να καταναλώνονται, ενώ η σήμανση «ανάλωση κατά προτίμηση πριν από» αναφέρεται στην ποιότητα των τροφίμων που είναι ασφαλή για κατανάλωση και μετά τη συγκεκριμένη ημερομηνία αλλά ενδέχεται να χάσουν μέρος της γεύσης, της φρεσκάδας τους ή της υφής τους. Τέτοια τρόφιμα είναι συνήθως τα μακράς διαρκείας.

• Αποθηκεύουμε σωστά, διατηρώντας τη σωστή θερμοκρασία ψύξης του ψυγείου, κάτω από 5°C στη συντήρηση και στους -18°C στην κατάψυξη.

• Επαναχρησιμοποιήστε υπολείμματα τροφίμων για να δημιουργήσετε νέα γεύματα. Αφήστε τη φαντασία σας ελεύθερη και δημιουργήστε! Αν δυσκολεύεστε, αναζητήστε συνταγές στο διαδίκτυο. Υπάρχουν πολλοί σεφ που ετοιμάζουν τέτοια γεύματα.

• Σε γειτονιές όπου οι δήμοι έχουν τοποθετήσει καφέ κάδους, ανακυκλώνουμε τα οργανικά απόβλητα του νοικοκυριού μας. Έτσι, τα υπολείμματα των τροφίμων και τα φυτικά απόβλητα αποκτούν νέα χρήση, καθώς κομποστοποιούνται και μετατρέπονται σε φυσικό λίπασμα. Δείτε τι πετάμε στον καφέ κάδο εδώ. Για τους κατοίκους της υπαίθρου που έχουν ζώα, τα πράγματα είναι πιο εύκολα. Με λίγη ή και καθόλου επεξεργασία, τα περισσεύματα μπορούν να μετατραπούν εύκολα σε ζωοτροφές!

Τι μπορεί να γίνει σε μεγαλύτερη κλίμακα μακροπρόθεσμα; Μπορούν να υπάρξουν αποτελεσματικότεροι τρόποι παράτασης της ζωής των τροφίμων και αξιοποίησης των τροφικών αποβλήτων στο μέλλον;

Εκτός από τις πρωτοβουλίες που μπορεί να πάρει κάθε ένας και καθεμία από εμάς ατομικά, η μείωση της σπατάλης και απώλειας τροφίμων χρειάζεται να αντιμετωπιστεί και σε ένα ευρύτερο επίπεδο, με βάση τη συνεργασία των φορέων που εμπλέκονται σε όλα τα στάδια της τροφικής αλυσίδας, από τον σχεδιασμό και την παραγωγή, μέχρι την κατανάλωση. Η παράταση της ζωής των προϊόντων και η αντιμετώπιση αυτού που προηγουμένως θα θεωρούσαμε απόβλητο, ως πρώτη ύλη από την οποία μπορεί να παραχθεί ένα νέο προϊόν, αποτελεί τον πυρήνα της «φιλοσοφίας» της κυκλικής οικονομίας και μπορεί να εφαρμοστεί και στον αγροδιατροφικό τομέα. Προϋπόθεση ωστόσο, αποτελεί η συνεργασία σε όλη την τροφική αλυσίδα ώστε να μπορέσουμε πραγματικά να μεταβούμε σε ένα μοντέλο κυκλικής οικονομίας.

Με το βλέμμα στο μέλλον, γίνονται ήδη βήματα προς αυτή την κατεύθυνση, που δεν είναι γνωστά στο ευρύ κοινό. Η επιστήμη, με την ανάπτυξη καινοτόμων τεχνολογιών, ανοίγει δρόμους για ένα βιώσιμο σύστημα τροφίμων το οποίο θα είναι ικανό να διασφαλίσει στο μέλλον την πρόσβαση του παγκόσμιου πληθυσμού σε ασφαλή τροφή και θα προστατεύει ταυτόχρονα το περιβάλλον. Ως ΕΚΠΟΙΖΩ, στηρίζουμε αυτή την προσπάθεια και υποστηρίζουμε τον ανοιχτό διάλογο μεταξύ επιστήμης και κοινωνίας. 

EXCEL4MED: Κυκλική οικονομία και καινοτομία

Μια σημαντική πρωτοβουλία στο πλαίσιο της κυκλικής οικονομίας αποτελεί το ερευνητικό ευρωπαϊκό έργο EXCEL4MED στο οποίο συμμετέχουμε. Το EXCEL4MED, εργάζεται για τη μείωση των αποβλήτων στις αλυσίδες εφοδιασμού μεσογειακών φρούτων, αναπτύσσοντας καινοτόμες, πιο οικολογικές λύσεις που δίνουν μια δεύτερη ζωή στα ρόδια και τα εσπεριδοειδή, με τη χρήση πράσινων τεχνολογιών, φιλικών στο περιβάλλον. Ταυτόχρονα, φέρνει σε επαφή φορείς από τον ακαδημαϊκό χώρο, τη βιομηχανία τροφίμων, την κοινωνία των πολιτών, την τοπική αυτοδιοίκηση, καθώς και μικρής κλίμακας αγρότες.

Ειδικότερα, στο πλαίσιο της καταπολέμησης της σπατάλης τροφίμων και της αξιοποίησης των τροφικών αποβλήτων, το έργο στοχεύει στην εξαγωγή - χωρίς τη χρήση χημικών ουσιών - των αντιοξειδωτικών και άλλων ωφέλιμων για την υγεία ουσιών που υπάρχουν στα υπολείμματα από τα εσπεριδοειδή και τα ρόδια (όπως π.χ. στα κουκούτσια και τις φλούδες) και την ενσωμάτωσή τους σε τρόφιμα, όπως π.χ. το λευκό τυρί σε άλμη ή τα smoothies, ενισχύοντας έτσι την θρεπτική τους αξία. Εφαρμόζοντας λοιπόν τις πρακτικές της κυκλικής οικονομίας, αξιοποιεί τα υποπροϊόντα της βιομηχανίας τροφίμων που διαφορετικά θα κατέληγαν στις χωματερές και δημιουργεί ενισχυμένα, θρεπτικότερα προϊόντα. Περισσότερες πληροφορίες για το EXCEL4MED μπορείτε να βρείτε εδώ.

Δείτε το βίντεο της συνέντευξης του Βασίλη Βαλδραμίδη, αν. Καθηγητή στο Τμήμα Χημείας του Ε.Κ.Π.Α.​ και συντονιστή του έργου. 

Καταλήγοντας, για να αντιμετωπίσουμε πιο αποτελεσματικά το πρόβλημα της σπατάλης τροφίμων, χρειάζεται μια ολιστική προσέγγιση, που ξεκινάει από την παραγωγή και φτάνει μέχρι την κατανάλωση. Από το στάδιο σχεδιασμού των προϊόντων μέχρι όλη την αλυσίδα παραγωγής, διανομής, κατανάλωσης. Με απλά λόγια, η αντιμετώπιση περνά από το χέρι όλων μας και η συνεργασία μεταξύ επιστήμης, Πολιτείας, κοινωνίας των πολιτών, βιομηχανίας, αγροτικής παραγωγής, είναι αναγκαία προκειμένου να αντιμετωπιστεί η σπατάλη και απώλεια τροφίμων, δίνοντας έμφαση στη μείωση της ποσότητας των αποβλήτων εξαρχής, πριν τα τρόφιμα καταλήξουν να γίνουν απόβλητα.

Παρακολουθήστε το σύντομο βίντεο του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου «Μην το πετάς, χρησιμοποίησέ το ξανά!»